Coraz więcej dzieci ma problemy z percepcją słuchową przy prawidłowej czułości słuchu. Wpływają na to różne czynniki biologiczne (np. wcześniactwo, niedotlenienie w czasie porodu, uraz głowy, częste i przewlekłe infekcje, zapalenia ucha środkowego), ale i cywilizacyjne związane z informatyzacją społeczeństwa. Z powodu nadmiernej stymulacji bodźcami wzrokowymi oraz słuchowymi (internet, gry komputowe, telewizja) dzieci tracą umiejętność selekcji informacji, bodźców, ich porządkowania, co prowadzi do zaburzeń koncentracji uwagi. Coraz częściej diagnozuje się u dzieci centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego (Central Auditory Processing Disorders, CAPD) czyli niemożność pełnego wykorzystania słyszanego sygnału akustycznego przy prawidłowym jego odbiorze w strukturach obwodowych [Katz 1994].
Centralne przetwarzanie słuchowe odpowiada za takie procesy, jak:
- lokalizacji i lateralizacji dźwięku,
- słuchowe różnicowanie dźwięków,
- przetwarzanie czasowe dźwięków, w tym: analizę (rozdzielczość) czasową, maskowanie
- czasowe, integrację czasową bodźców, percepcję kolejności bodźców,
- rozumienie sygnału (np. mowy) w obecności sygnału zagłuszającego,
- rozumienie sygnałów zniekształconych.
Te procesy odnoszą się także do dźwięków mowy (np. odróżnianie dźwięków o podobnych częstotliwościach (np. ś-sz), odróżnianie dźwięków o podobnej długości (cz-sz), percepcja kolejności dźwięków (k¬-o-t, k-t-o), integracja czasowa czyli składanie sygnałów np. głosek lub sylab w całość, jaką jest wyraz.
Dlatego centralne przetwarzanie słuchowe warunkuje prawidłowy rozwój człowieka, zwłaszcza mowy, kompetencji komunikacyjnej oraz czytania i pisania.
Zaburzenia centralnego przetwarzania słuchowego mogą mieć różny stopień nasilenia i przybierać różne formy. Osoby takie mogą mieć problemy z rozumieniem mowy w hałasie (np. w klasie szkolnej, na ulicy), rozumieniem mowy zniekształconej (pogłos w pomieszczeniu), rozumieniem dłuższych wypowiedzi, pytań, instrukcji lub opowiadania. Mogą mieć trudności z uczeniem się w oparciu o słuch, zapamiętywaniem informacji podawanych drogą słuchową, robieniem notatek ze słuchu. Osoby takie wolniej przetwarzają sygnał dźwiękowy, co powoduje opóźnioną reakcję na bodziec słuchowy.
Zaburzenie centralnego przetwarzania słuchowego ma negatywny wpływ na rozwój mowy dziecka, która rozwija się właśnie dzięki bodźcom słuchowym i wykształconym na tym podłożu umiejętnościom. Zaburzenie to powoduje ograniczenia w słuchu mownym – fonemowym, fonetycznym, prozodycznym, w analizie i syntezie głoskowej. Poszczególne rodzaje słuchu odpowiadają za identyfikowanie i różnicowanie fonemów i głosek, różnicowanie elementów prozodycznych wypowiedzi (rytmu, melodii i barwy), umiejętność kojarzenia wzorców słuchowych wyrazów z odpowiednimi pojęciami, przypisywanie
znaczeń wypowiedziom, wyróżnianie głosek i sylab w wypowiedzi (z zachowaniem ich kolejności) i łączenie ich w całość.
Objawami zaburzeń mogą być:
- opóźniony rozwój mowy czynnej i biernej,
- substytucje głosek,
- deformacje i niewłaściwe brzmienie głosek,
- zaburzenia płynności mówienia,
- trudności w czytaniu i pisaniu.
Także pod kontrolą słuchu fonologicznego wytwarzają się wzorce kinestetyczno-ruchowe. Brak tych wzorców lub ich nieutrwalenie jest jedną z przyczyn zaburzeń mowy i wad wymowy.
U dzieci rozwijających się prawidłowo funkcja słuchowa osiąga wysoką sprawność już pod koniec wieku przedszkolnego. Wszystkie dzieci wykazujące w tej sferze opóźnienie lub zaburzenie wymagają odpowiednich działań terapeutycznych.
Niepokoić powinny:
- nieumiejętność wyodrębniania głosek i sylab ze słów, słów ze zdań,
- nierozumienie poleceń słownych lub czytanych opowiadań,
- nieprawidłowe wybrzmiewanie dźwięków mowy, wady artykulacyjne, utrzymywanie się agramatyzmów,
- zła koncentracja uwagi na bodźcach słuchowych,
- szybka męczliwość przy dłuższym słuchaniu,
- gorsze zapamiętywanie i rozumienie,
- słabe przyswajanie słów, form językowych, wierszyków,
- ubogie słownictwo.
Jedną ze skuteczniejszych metod terapeutycznych, które sprzyjają rozwijaniu umiejętności słuchowych dziecka, jest metoda Warnkego.
Metoda Warnkego udostępnia narzędzia potrzebne zarówno do diagnozy, jak i treningu w warunkach gabinetowych i domowych. Diagnoza bada funkcje odpowiedzialne za rozwój mowy, naukę czytania i pisania.
Dzięki urządzeniu BrainBoy Universal Professional (BUP) możemy zmierzyć funkcje podstawowe i otrzymać wynik w postaci rangi procentowej, jaką dziecko uzyskało w każdym z ośmiu testów.
Na podstawie diagnozy możemy opracować plan treningu, odpowiedni do wyników dziecka i zalecanych wartości docelowych. BUP posiada normy dla dzieci już od 5 roku życia.
BUP może być używany do testowania i treningu następujących funkcji podstawowych: - określanie progu kolejności bodźców wzrokowych i słuchowych;
- słyszenie kierunkowe;
- różnicowanie tonów;
- synchroniczne wystukiwanie rytmu;
- czas reakcji z wyborem;
- rozpoznawanie wzorca częstotliwości;
- rozpoznawanie długości tonu.
Sam trening składa się z dwóch cześci – automatyzacji wymienionych wyżej funkcji, tzw. podstawowych (urządzenia BUP, BBU). Brain-Boy Universal (BBU) poprzez siedem gier treningowych usprawnia i automatyzuje funkcje, zwłaszcza odpowiedzialne za centralne przetwarzanie słuchowe. Poszczególne gry odpowiadają poszczególnym krokom diagnostycznym wykonanym w gabinecie na urządzeniu BUP. Druga część treningu to lateralizacja półkul czyli koordynacji pracy półkul mózgowych, oparta na urządzeniuAudio4Lab.
Uzasadnieniem treningu są badania wykazujące, że u podstaw zaburzeń słyszenia centralnego leży niedostateczna koordynacja półkul mózgowych. Trening lateralny powoduje wzmacnianie istniejących połączeń neuronowych i tworzenie nowych. Trening taki polega na mówieniu lub czytaniu synchronicznym pacjenta i terapeuty. Ich głosy przemieszczają się z jednej strony na drugą, przeplatając się wzajemnie. Taki bodziec słuchowy stymuluje obie półkule mózgowe do intensywnego wysiłku i koordynuje ich pracę.
Dzięki metodzie Warnkego trenowane są istotne już dla dzieci przedszkolnych funkcje warunkujące prawidłową mowę i wymowę, takie jak lokalizacji dźwięku, odróżnianie wysokości i długości dźwięku, rejestrowanie kolejności dźwięków, percepcja dźwięków w obecności sygnału zagłuszającego. Trening ten wpływa na kształtowanie słuchu fonemowego, fonetycznego i prozodycznego, a także na umiejętności analizy i syntezy sylabowej i głoskowej, poprawia się rozumienie mowy (również zniekształconej oraz w hałasie) i koncentracja. Dzięki treningowi poprawia się pamięć słuchowa, a w konsekwencji poszerza się zasób słownictwa. Poprawia się także autokontrola słuchowa mowy, a co za tym idzie – wyrazistość wymowy.
Więcej informacji o Metodzie Warnkego na stronie: www.metodawarnkego.pl
Opracowała Anna Banaszczyk
